Birçok vahşi hayvanın yavrusu, çok küçükken anasından alınır, vahşiortamından uzaklaştırılır ve medeni bir ortamda insanlar tarafındanbüyütülürse kolayca uysallaşır. Ancak tam erişkin hale gelince neolacağı belli olmaz. Genlerindeki kalıtımsal sosyal davranış biçimianiden ortaya çıkabilir.
insana alışma ile evcilleşmeyi birbirine karıştırmamak gerekir. İnsanaalıştırma, tabii bir duygu olan özgürlük içgüdüsünü zora veyakurnazlığa başvurarak ortadan kaldırmaya dayandığı halde evcilleştirme,toplu halde yaşama içgüdüsüne dayanır. Yalnız veya çift yaşayanhayvanlar evcilleştirilemez ancak insana alıştırılabilirler.
Doğada besinini ve barınağını kendisi bularak, düşmanlarına karşıkendisini ve ailesini savunarak yaşamını ve soyunu sürdürebilenhayvanların evcilleştirilmeleri, doğal çevrelerinde özgür yaşarkentutsak edilerek insan eliyle bakılıp beslenmeleri ve insanınkurallarına göre yaşamaya alıştırılmaları zordur.
Evcilleştirme, yararlanma amacıyla hayvanları insanlara alıştırmaşeklinde tarif edilebilir. Bu tarife göre evcil hayvanları üç bölümdetoplayabiliriz. Ürünlerinden faydalanılanlar (sığır, koyun, keçi,domuz, kümes hayvanları), gücünden faydalanılanlar (sığır, at, eşek,deve), dostluklarından faydalanılanlar (kedi, köpek, bazı kuşlar veakvaryum balıkları).
Bazı yırtıcı kuşlar, özellikle doğan, atmaca ve şahin, avcılıktayararlanılmak amacıyla evcilleştirilmişlerdir. Böcekler içindeevcilleştirilmiş sadece iki tür vardır. Cilalı taş devrindeevcilleştirilmiş olan bal arısı ve milattan önce 3000 yıllarında Çin'deevcilleştirilen ipek böceği.
İlk evcilleştirilen hayvan 10 bin yıl kadar önce köpek, sonra da keçive koyunlar olmuş, bunları sığır ve domuzlar sonra da at izlemiştir.Kediler köpeklerden binlerce yıl sonra evcilleştirilmişlerdir. Bağımsızyaradılışlı olmaları belki buna bağlanabilir. Kedilerin fare gibizararlı kemiricilerden kurtulmak amacıyla evcilleştirildikleri eskiMısırlılardan kalma belgelerden anlaşılmaktadır.
Aslında evcilleştirme kavramım açıklamak pek kolay değildir.Evcilleştirme hayvan terbiyesinden, bir yaban hayvanının insanaalıştırılmasından, evde süs veya zevk diye kedi, köpek, kuş, balıkbeslenmesinden farklı bir şeydir.
Evcilleştirme hayvanların insanlarla bir arada yaşamaları şeklinde detanımlanır. Bu bir arada yaşama, insan zoruyla sağlanmış olmaklaberaber hayvanların da buna sessizce boyun eğdiği hatta isteyerek razıoldukları söylenebilir. Bu tanıma göre evcilleştirme bazı hayvantürlerinde doğuştan var olan sürü halinde ve bir başın önderliğindeyaşamak eğiliminden ileri gelir.
Köpek ve atın dışındaki hayvanlara bakılınca ortak başka özellikler degörülüyor. Bir bölgeye bağlı kalmadan geniş sürüler halindeyaşayabilmek, değişik türden bitkilerle beslenebilmek ve kolayavlanabilir olmak. Tabii bu ilişkide karşılıklı menfaat da sözkonusudur. Yoksa Avustralya yerlileri kanguruları çoktan evcilleştirmişolurlardı.
Bir tanıma göre de, üremesi, yerleşimi ve yiyeceğinin kontrolükendinden çıkıp insana geçmiş hayvanlara evcil deniliyor. Bu hayvanlarkendi türlerinin evcilleşmemiş türlerinden tamamen ayrı bir nesiloluştururlar. Artık bireysel kişilikleri kalmamış bir sürüoluşturmuşlardır. İnsanlar onların bir kısmına birer canlı yiyecekolarak bakmakta, fabrikasyon imalatla aynı şekilde yetiştirilmekte,zamanı gelince kesilip paketlenmektedirler.
Evcilleştirme hayvanların ruhsal durumlarını da etkiler ve genelliklebir gerilemeye yol açar. Örneğin, evcil erkek kazlar artık kendilerinebir yetki bölgesi oluşturmaktan vazgeçerler, babalık ve korumagörevlerini ihmal ederler. Beyinleri de yaklaşık yüzde 20 hafifler.Hayvanın dünyayı algılayış biçimi değişir. Avlanma tehlikesi ortadankalktığından tepkilerinde bir zayıflama meydana gelir.
Eski Mısır'da antiloplar ve sırtlanlar, Ortaçağda ise sansarlarevcilleştirilmeye uğraşılmış, başlangıçta umut verici olmuşsa dasonradan vazgeçilmiştir. Hayvanların birçoğu insan gerek duymadığı vebinlerce yıl sabır gösteremediği için de evcilleştirilememişolabilirler. Belki bugün başlarsak 5000 yıl sonra bahçemizdeki kaplanınsütünü içebilecek, yüzme havuzumuzda büyük beyaz köpek balığı ile oynaşabileceğiz.
insana alışma ile evcilleşmeyi birbirine karıştırmamak gerekir. İnsanaalıştırma, tabii bir duygu olan özgürlük içgüdüsünü zora veyakurnazlığa başvurarak ortadan kaldırmaya dayandığı halde evcilleştirme,toplu halde yaşama içgüdüsüne dayanır. Yalnız veya çift yaşayanhayvanlar evcilleştirilemez ancak insana alıştırılabilirler.
Doğada besinini ve barınağını kendisi bularak, düşmanlarına karşıkendisini ve ailesini savunarak yaşamını ve soyunu sürdürebilenhayvanların evcilleştirilmeleri, doğal çevrelerinde özgür yaşarkentutsak edilerek insan eliyle bakılıp beslenmeleri ve insanınkurallarına göre yaşamaya alıştırılmaları zordur.
Evcilleştirme, yararlanma amacıyla hayvanları insanlara alıştırmaşeklinde tarif edilebilir. Bu tarife göre evcil hayvanları üç bölümdetoplayabiliriz. Ürünlerinden faydalanılanlar (sığır, koyun, keçi,domuz, kümes hayvanları), gücünden faydalanılanlar (sığır, at, eşek,deve), dostluklarından faydalanılanlar (kedi, köpek, bazı kuşlar veakvaryum balıkları).
Bazı yırtıcı kuşlar, özellikle doğan, atmaca ve şahin, avcılıktayararlanılmak amacıyla evcilleştirilmişlerdir. Böcekler içindeevcilleştirilmiş sadece iki tür vardır. Cilalı taş devrindeevcilleştirilmiş olan bal arısı ve milattan önce 3000 yıllarında Çin'deevcilleştirilen ipek böceği.
İlk evcilleştirilen hayvan 10 bin yıl kadar önce köpek, sonra da keçive koyunlar olmuş, bunları sığır ve domuzlar sonra da at izlemiştir.Kediler köpeklerden binlerce yıl sonra evcilleştirilmişlerdir. Bağımsızyaradılışlı olmaları belki buna bağlanabilir. Kedilerin fare gibizararlı kemiricilerden kurtulmak amacıyla evcilleştirildikleri eskiMısırlılardan kalma belgelerden anlaşılmaktadır.
Aslında evcilleştirme kavramım açıklamak pek kolay değildir.Evcilleştirme hayvan terbiyesinden, bir yaban hayvanının insanaalıştırılmasından, evde süs veya zevk diye kedi, köpek, kuş, balıkbeslenmesinden farklı bir şeydir.
Evcilleştirme hayvanların insanlarla bir arada yaşamaları şeklinde detanımlanır. Bu bir arada yaşama, insan zoruyla sağlanmış olmaklaberaber hayvanların da buna sessizce boyun eğdiği hatta isteyerek razıoldukları söylenebilir. Bu tanıma göre evcilleştirme bazı hayvantürlerinde doğuştan var olan sürü halinde ve bir başın önderliğindeyaşamak eğiliminden ileri gelir.
Köpek ve atın dışındaki hayvanlara bakılınca ortak başka özellikler degörülüyor. Bir bölgeye bağlı kalmadan geniş sürüler halindeyaşayabilmek, değişik türden bitkilerle beslenebilmek ve kolayavlanabilir olmak. Tabii bu ilişkide karşılıklı menfaat da sözkonusudur. Yoksa Avustralya yerlileri kanguruları çoktan evcilleştirmişolurlardı.
Bir tanıma göre de, üremesi, yerleşimi ve yiyeceğinin kontrolükendinden çıkıp insana geçmiş hayvanlara evcil deniliyor. Bu hayvanlarkendi türlerinin evcilleşmemiş türlerinden tamamen ayrı bir nesiloluştururlar. Artık bireysel kişilikleri kalmamış bir sürüoluşturmuşlardır. İnsanlar onların bir kısmına birer canlı yiyecekolarak bakmakta, fabrikasyon imalatla aynı şekilde yetiştirilmekte,zamanı gelince kesilip paketlenmektedirler.
Evcilleştirme hayvanların ruhsal durumlarını da etkiler ve genelliklebir gerilemeye yol açar. Örneğin, evcil erkek kazlar artık kendilerinebir yetki bölgesi oluşturmaktan vazgeçerler, babalık ve korumagörevlerini ihmal ederler. Beyinleri de yaklaşık yüzde 20 hafifler.Hayvanın dünyayı algılayış biçimi değişir. Avlanma tehlikesi ortadankalktığından tepkilerinde bir zayıflama meydana gelir.
Eski Mısır'da antiloplar ve sırtlanlar, Ortaçağda ise sansarlarevcilleştirilmeye uğraşılmış, başlangıçta umut verici olmuşsa dasonradan vazgeçilmiştir. Hayvanların birçoğu insan gerek duymadığı vebinlerce yıl sabır gösteremediği için de evcilleştirilememişolabilirler. Belki bugün başlarsak 5000 yıl sonra bahçemizdeki kaplanınsütünü içebilecek, yüzme havuzumuzda büyük beyaz köpek balığı ile oynaşabileceğiz.
