1001Design
330i ///M3 Design
Karadelikler kendisinden ışık dahil hiçbir şey kaçamadığından dolayı görünmezlardir. Bununla beraber, eğer bir karadelik yakın yıldız komşusundan kendisine madde aktarırsa, karadeliği çevreleyen akresyon diskinden yayınlanan ışınım bize karadeliğin varlığına dair ipuçları verir.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta bir karadelikten gelen ışınım ile bir nötron yıldızından gelen ışınımın karıştırılmamasıdır. Fark kolay anlaşılamaz, çünkü bu tür yıldız sistemleri bize çok büyük uzaklıklarda bulunurlar ve onlardan bize gelen ışınım çok sönüktür. Bunun yanında, bugüne kadar yapılan gözlemlere atfedilen teoriler henüz test edilememiştir.
Karadelikleri tanımlamaya yardım edecek üç karakteristik özellik vardır:
* Karadelik içeren bir X ışın sistemini araştırmada en güvenilir method yoğun yıldızın kütlesini belirlemektir. Tabii bunu bilmek için çift sistem hakkında çeşitli güvenilir parametrelere ihtiyacımız vardır. Örneğin, iki yıldızın açıklığı, dönme periyotları, yörüngenin bizim bakış doğrultumuza olan eğimi ve ikinci yıldızın kütlesi gibi...
Eğer ki yoğun yıldızın kütlesi yaklaşık üç Güneş kütlesine veya daha fazlasına dönerse, yoğun yıldızın bir karadeliğe dönüşmesi büyük olasılıktır. Eğer ki bu kütleye ulaşamazsa nötron yıldızına dönüşür.
* Bir karadeliğin bir nötron yıldızına göre çok daha fazla kütleçekim potansiyeli vardır, akresyon diskine aktarılan madde nedeniyle oluşan ısınma bir nötron yıldızı nedeniyle oluşan ısınmadan daha yüksektir. Bu nedenle, karadelikten gönderilen ışınım beklenildiği gibi yüksek enerjili X ışınları ve gama ışınlarıdır.
* Bazı X ışın çiftlerinden gönderilen X ışın akısı bir saniyenin 1000'de biri kadarlık kısa süre dilimlerinde düzensiz olarak gönderilir. Bu düzensiz titreme yoğun yıldızın nötron yıldızı olduğu sistemlerde gözlenmemiştir. Titremeler karadeliklerin çevrelerindeki akresyon disklerinin iç bölgelerinden gelmektedir.
Astronomlar yukarıda açıkladığımız karakteristik özelliklere sahip yaklaşık iki düzine X ışın çifti bulmuşlardır. Bu sistemler biz bugün tamamiyle emin olamasak da karadelikler içerirler. Bu nedenle bunlara Karadelik Adayları denir.
Karadelik Adayı olan SS433'den gönderilen yüksek hızlı jetlerin 7 ve 22 Aralık 1991 ve 4 Ocak 1992'de alınmış üç radyo görüntüsü. SS433 Güneş'ten yaklaşık 10 kat fazla kütleye sahip yüksek kütleli bir yıldız ve bir karadelik adayı ile meydana gelen bir çift sistemdir. Büyük kütleli yıldızdan çok güçlü rüzgarlar eser. Bu rüzgarın maddesi karadelik tarafından çekilir ve onun öevresinde bir akresyon diski meydana getirir. İki zıt yönde jetler akresyon diskinin içinden dışarı doğru fışkırtılır. Bu jetlerin hızı yaklaşık olarak ışığın hızının 1/4'ü civarındadır. (Not: Bazı astronomlar SS433'teki yoğun yıldızın karadelik olamayacağını, bir nötron yıldızı olabileceğini de söylüyorlar.)
Görüntü Sahibi: Manchester Üniversitesi, Nuffield Radyo Astronomi Laboratuvarları, Jodrell Bank (MERLIN).
Okla gösterilen cisim SS433. SS433 Aquila (Kartal) takımyıldızında bulunur, bize uzaklığı yaklaşık 16 000 ışık yılıdır.
Görüntü Sahibi: Bruce Margon, Washington Üniversitesi
Bir ressamın gözünden SS433. Solunda yoğun bir yıldız, akresyon diski ve çift yönlü jetler.
Görüntü Sahibi: Yüksek Enerji Astrofiziği Laboratuvarı (Laboratory for High Energy Astrophysics) (LHEA), NASA-GSFC
Burada dikkat edilmesi gereken nokta bir karadelikten gelen ışınım ile bir nötron yıldızından gelen ışınımın karıştırılmamasıdır. Fark kolay anlaşılamaz, çünkü bu tür yıldız sistemleri bize çok büyük uzaklıklarda bulunurlar ve onlardan bize gelen ışınım çok sönüktür. Bunun yanında, bugüne kadar yapılan gözlemlere atfedilen teoriler henüz test edilememiştir.
Karadelikleri tanımlamaya yardım edecek üç karakteristik özellik vardır:
* Karadelik içeren bir X ışın sistemini araştırmada en güvenilir method yoğun yıldızın kütlesini belirlemektir. Tabii bunu bilmek için çift sistem hakkında çeşitli güvenilir parametrelere ihtiyacımız vardır. Örneğin, iki yıldızın açıklığı, dönme periyotları, yörüngenin bizim bakış doğrultumuza olan eğimi ve ikinci yıldızın kütlesi gibi...
Eğer ki yoğun yıldızın kütlesi yaklaşık üç Güneş kütlesine veya daha fazlasına dönerse, yoğun yıldızın bir karadeliğe dönüşmesi büyük olasılıktır. Eğer ki bu kütleye ulaşamazsa nötron yıldızına dönüşür.
* Bir karadeliğin bir nötron yıldızına göre çok daha fazla kütleçekim potansiyeli vardır, akresyon diskine aktarılan madde nedeniyle oluşan ısınma bir nötron yıldızı nedeniyle oluşan ısınmadan daha yüksektir. Bu nedenle, karadelikten gönderilen ışınım beklenildiği gibi yüksek enerjili X ışınları ve gama ışınlarıdır.
* Bazı X ışın çiftlerinden gönderilen X ışın akısı bir saniyenin 1000'de biri kadarlık kısa süre dilimlerinde düzensiz olarak gönderilir. Bu düzensiz titreme yoğun yıldızın nötron yıldızı olduğu sistemlerde gözlenmemiştir. Titremeler karadeliklerin çevrelerindeki akresyon disklerinin iç bölgelerinden gelmektedir.
Astronomlar yukarıda açıkladığımız karakteristik özelliklere sahip yaklaşık iki düzine X ışın çifti bulmuşlardır. Bu sistemler biz bugün tamamiyle emin olamasak da karadelikler içerirler. Bu nedenle bunlara Karadelik Adayları denir.
Karadelik Adayı olan SS433'den gönderilen yüksek hızlı jetlerin 7 ve 22 Aralık 1991 ve 4 Ocak 1992'de alınmış üç radyo görüntüsü. SS433 Güneş'ten yaklaşık 10 kat fazla kütleye sahip yüksek kütleli bir yıldız ve bir karadelik adayı ile meydana gelen bir çift sistemdir. Büyük kütleli yıldızdan çok güçlü rüzgarlar eser. Bu rüzgarın maddesi karadelik tarafından çekilir ve onun öevresinde bir akresyon diski meydana getirir. İki zıt yönde jetler akresyon diskinin içinden dışarı doğru fışkırtılır. Bu jetlerin hızı yaklaşık olarak ışığın hızının 1/4'ü civarındadır. (Not: Bazı astronomlar SS433'teki yoğun yıldızın karadelik olamayacağını, bir nötron yıldızı olabileceğini de söylüyorlar.)
Görüntü Sahibi: Manchester Üniversitesi, Nuffield Radyo Astronomi Laboratuvarları, Jodrell Bank (MERLIN).
Okla gösterilen cisim SS433. SS433 Aquila (Kartal) takımyıldızında bulunur, bize uzaklığı yaklaşık 16 000 ışık yılıdır.
Görüntü Sahibi: Bruce Margon, Washington Üniversitesi
Bir ressamın gözünden SS433. Solunda yoğun bir yıldız, akresyon diski ve çift yönlü jetler.
Görüntü Sahibi: Yüksek Enerji Astrofiziği Laboratuvarı (Laboratory for High Energy Astrophysics) (LHEA), NASA-GSFC
